Hadžišabanović vila se nalazi u Palama na lokalitetu Gornje Pale – Koran u blizini vrela Miljacke. Objekat je 2002. godine proglašen nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine. Nekada imućna sarajevska porodica Hadžišabanović vilu je sazidala 1912. godine i u njihovom vlasništvu je bila sve do 1946. godine, kada je jugoslovenska vlast nacionalizovala. Vila je danas u vlasništvu Opštine Pale i u potpunosti je napuštena i oronula.
Piše: Nikola Vuksanović/Direkt
Jedan od najljepših paljanskih objekata i spomenik od izuzetnog kulturnog značaja sagrađen je za vrijeme austrougarske okupacije. Projekat je rađen u stolarskom ateljeu Augusta Taboria u Sarajevu. Masivna dvospratnica i dan danas stoji na šumskom proplanku, s tim da od njene ljepote nije ostalo mnogo. Oronula i dijelom porušena čak predstavlja i opasnost za okolinu. Vilu su često pljačkali i vandali su odnosili sve što je bilo upotrebljivo, na šta su lokalne vlasti ćutale. Svojevremeno su odnosili i upotrebljivi građevinski materijal.
Imućna trgovačka porodica
Hadžišabanovići su bili čuvena sarajevska porodica, nadaleko poznati trgovci i graditelji pilana, pa kao takvi u tom su periodu mnogo uticali na razvoj ovog podneblja, o čemu se danas, nažalost, veoma malo zna. Braća Hadžišabanović su 1898. godine pored svoje dvije pilane u Sarajevu, koje su bile locirane na današnjim Ciglanama, podigli još jednu u Palama sa dva gatera. Pilane su radile uglavnom za lokalnu upotrebu, ali su izgradnjom pruge prema Višegradu i njenim puštanjem u promet 1906. godine prerasle lokalni nivo.
Borba za obnovu
Zavod za zaštitu kulturno–istorijskog i prirodnog nasljeđa već godinama vodi borbu da se gorenavedeni objekat renovira.
„Objekat Hadžišabanović vila se nalazio na Prioritetnoj listi intervencija za Bosnu i Hercegovinu uz još šest kulturnih dobara iz Republike Srpske, u skladu sa procedurama Ljubljanskog procesa II. Na listi prioriteta za 2013. godinu nominovan je od strane Zavoda, pa je iste godine urađena i Studija izvodljivosti i Poslovni plan. Ukupni troškovi za obnovu iznose oko 992.500 €, dok je vremenski period potreban za rekonstrukciju objekta 30 mjeseci, računajući i vrijeme potrebno za sprovođenje tenderske procedure po propozicijama Evropske unije“, rekla je Milijana Okilj načelnica Odjeljenja za kulturno–istorijsko nasljeđe u ovom Zavodu.
Nažalost, potrebna sredstva IPA fondova se nisu uspjela obezbijediti, jer su izabrana druga kulturna dobra, ali tada urađena dokumentacija je svakako dobar osnov za dalja djelovanja.
Opasnost po okolinu
Za današnji izgled Hadžišabanović vile zaslužna je dugogodišnja nebriga društva, njeno neadekvatno održavanje, ali svakako i vremenske neprilike. Objekat se nalazi u izuzetno lošem stanju, te je u zimu 2001. godine zbog nagomilanog snijega i vlaženja zidova, došlo do kolapsa konstrukcije i djelimičnog rušenja zapadnog dijela objekta. Skoro dvije decenije kasnije, zapadni dio je u potpunosti pao, pa je došlo do pucanja većine zidova i poda. Ljudi koji žive u okolini ove nekadašnje ljepotice, poprilično su zabrinuti.
„Svako obrušavanje nosi novi strah sa sobom. Na svu sreću zbog položaja kuće, ne može ugroziti druge objekte, jer je na neki način izolovana, ali ne dao Bog da se neko nađe tu u toku rušenja. Sada se više nema šta ni ukrasti, a prije rata se odnosilo šta je ko stigao“, rekao je jedan od mještana za „Direkt“.
„Djeci odavno ne dozvoljavamo da se približavaju vili, mogla bi se svakog momenta obrušiti. Nekada je to bio lijep objekat, ali je vremenom propao, niko ne brine o njemu“, rekli su nam u porodičnoj kući Kovačević.
Sa druge strane, prijava u posljednje vrijeme nije ni bilo, jer kako već jedan od mještana rekao, tu se više ništa nema ni odnijeti, sve što je vrijedilo je već odneseno.
„Nije prijavljen nijedan slučaj demoliranja Hadžišabanović vile, niti su otuđeni predmeti iz istog“, kratko je kazala Vesna Stokanović portparol PU Istočno Sarajevo.
U Opštini Pale ne znaju da je vila njihova
U Odjeljenja za urbanizam Opštine Pale saopšteno nam je da nisu sigurni da li je vila uopšte u vlasništvu Opštine Pale. Dr Miljana Okilj je, pak, u svom saopštenju navela da je vila pod zaštitom Zavoda, ali da pripada Opštini Pale.
„Tačno je, objekat Hadžišabanović vila, za koji se interesujete je registrovan u katastru i pripada Opštini Pale“, rečeno je u Geodetskoj upravi Republike Srpske.
Nakon predočenih činjenica u Opštini Pale nisu željeli previše govoriti o propadanju ovog objekta, jer kako su nam kratko rekli, sve i ako pripada njima, novca za takve investicije trenutno vjerovatno nema. Sa tim u vezi, nismo uspjeli zaključiti, koliki je njihov dio odgovornosti za uništavanje kulturnog dobra.
Ovaj objekat smješten na blagom uzvišenju podsjeća na neka minula vremena, ali i uzvišenost tada imućne porodice. Tragovi ljepote ove vile su još uvijek uočljivi, jer nije sve u potpunosti uništeno. Zasigurno takvog stila gradnje na ovim prostorima više neće biti. Očuvano je nekoliko prozora kakvi se više nigdje ne mogu vidjeti i nekoliko stepenica koje ne vode nigdje. Posljednji direktni potomak ove porodice je preminuo početkom ovog vijeka, a sa njim i nada da će sve biti kao nekada. Važno je naglasiti da je nizom postupaka koji su doveli do propadanja ovog objekta direktno ugušen turistički potencijal, ove nekada velelepne građevine, koja bi turistima vjerovatno bila izuzetno zanimljiva. Vlasti su još jednom pokazale da su u potpunosti nezainteresovane za kulturu i bilo kakav kulturni napredak.